Her hakkı saklıdır.

728’de Tibet’iŋ 38. kralı olan Trisoŋ Deutsen döneminde Tibet’iŋ Samye kentinde düzenlenen Uluslararası Tıbb Konferansınıŋ katılımcıları arasında, Bilge Kagan'ıŋ başında olduğu 2. KökTörük Kaganlığından bir Törük hekim de bulunmuştu, adı SEŊDO ODÇEN idi ve bėş tıbb kitabı yazmıştı:

Üç Kara Eser
Deŋiz Kabuğu Çizimleriniŋ Gözü
Turkuaz Ağ: Şifalı Bitkiler Ormanına Giriş
500 Bölümlük Gunasata
At Tıbbınıŋ Aynası - Üç Cild (Veterinerlikle ilgili)

Sadece bu kitablardan, KökTörükleriŋ sadece taşa yazmadığı, aslında gėŋiş bir edebiyata sahib oldukları ve o dönemde kitablar yazdıkları aŋlaşılmaktadır.

8. yüzyılda saray hekimliği yapan üŋlü Tibet doktoru Gyu-thog'a bazı milletleriŋ ilk doktorlarınıŋ adları sorulduğunda ilk Törük (Drugu) hekiminiŋ adını Bagatur (Mete Han) döneminde yaşayan BIGUTA olduğunu söylemişti. Karluklarıŋ (Garlok) ilk hekimi ise HARINA idi.

Kaynak: Ven Rechung Rinpoche, "Tibetan Medicine", sayfa 207, California Üniversitesi Yayınları, 1973.

4 yorum:

Adsız4 Mayıs 2023 20:05
Merhabalar hocam, elinize, emeğinize sağlık. Eski Türklerde tıp konusu çok değerli ve çok daha fazla çalışma yapılsa keşke. Benim sizlere benzer bir husus ile ilgi sorum olacaktı, acaba eski Türkler ile ilgili kaynaklarda onların içkileri veya içecekleri hakkında bilginiz var mı? Örneğin bu bahsi geçen tıp kitaplarında içecekler ile alakalı içerikler var mı? Faydaları, zararları ya da şu hastalığa şu içecek iyi gelir gibi.. Cevabınızı merakla bekliyorum, teşekkür ederim.
YanıtlaSil
Yanıtlar

Yorum ekle

KökTörük Adı Hakkında

Târihte KökTörükler [yükseliş dönemi 551-572, zayıflama dönemi 572-680, tekrâr yükseliş dönemi 680-734, yıkılış dönemi 734-745] olarak bildiğimiz atalarımız beŋgütaşlarda kendilerine hep Törük ( 𐱅𐰇𐰼𐰜 = 𐱅𐰇𐰼𐰚 ) dėmişlerdir. 840 yılından öŋce yazılmış ya da dikilmiş beŋgütaşlarıŋ içinde "KökTörük" sözcüğü sâdece bir kez geçer. O da Köl Tėgin beŋgütaşı doğu yüzü, 3üncü satırdadır. Bilge Kagan, 47 yaşında (27 Şubat 731'de) kayb ėttiği kardeşi Köl Tėgin (ağabeyi Bilge Kagan'dan bir yaş küçüktür) aŋısına diktirdiği beŋgütaşıŋ doğu yüzüne, ataları Buman Kagan ve İstemi Kagan'ıŋ devleti nasıl kurup Törükleri düzene soktuğunu aŋlatmayla başlar. Dört bir yanla savaşarak doğuda Kadırkan ormanından, batıda Temir Kapı'ya kadar sahipsiz ve teşkilâtsız olan Kök Törükleri tanzim ėttiğini aŋlatırken "Ekin ara idi oksız Kök Törük ança olurur ermiş" (İkisiniŋ arasında sahipsiz ve teşkilâtsız Kök Törük'ler öylece otururlarmış) cümlesini kullanmıştır. Burada kendi milleti için "Kök Törük" kullandıktan soŋra devâmında "Törük" kullanmaya devam ėtmiştir.

Bilge Kagan, Köl Tėgin beŋgütaşınıŋ içeriğini Köl Tėgin'iŋ vefâtından soŋra yazmış ve yėğeni Yollıg Tėgin'e taşa kazdırarak Köl Tėgin beŋgütaşını 1 Ağustos 732'de diktirmiştir. Soŋra Bilge Kagan kendi beŋgütaşınıŋ içeriğini yazmış; kendisiniŋ 51 yaşındayken (25 Kasım 734'te) zehirlenmesinden soŋra Yollıg Tėgin, yazısını yine taşa kazımış, Bilge Kagan beŋgütaşı haline getirmiş ve 22 Haziran 735'de dikmiştir. Tuñukuk beŋgütaşı ise, bu beŋgütaşlardan yaklaşık 370 km doğudadır. Bilge Kagan'ıŋ kayınpederi olan Tuñukuk, 60 yaşlarında (Bilge Kagan'ıŋ saltanâtınıŋ başlangıcına denk gelir) kendi beŋgütaşınıŋ dikileceği Yukarı Tula vadisinde inzivâya çekilerek hâtıralarını yazmıştır. 725 yılında vefâtından öŋce bu hâtıralar daha soŋra taşa kazınarak beŋgütaşa dönüştürülmüştür.

KökTörük dizgesini o dönemde sadece KökTörükler değil, Oğuzlar, Uygurlar, Kırgızlar, Türgeşler, tüm Törük boyları kullanıyordu. Uygurlar 745'de KökTörükleri yıktıktan soŋra, 840'lara kadar KökTörük dizgesini kullanmağa devam ėtmişlerdir. Soŋra bu dizgeyi terk ėdip, Soğdlardan Arab abecesi gibi yatay birleşik yazılan abeceyi alıp dikey yazmağa başladılar. Bu abece de bugünkü geleneksel Moŋgol yazısınıŋ ilk hâlini teşkil ėtmektedir. Çiŋgis (Ceŋgiz) Han (1162-1227) Moŋgol halkınıŋ yazıya sahip olmasını sağlamak için, Naimans'da yakalanan bir Uygur kâtibi olan Tata-Toŋa'ya (ᠲᠠᠲᠠᠲᠤᠩᠭ᠎ᠠ) (1160 - 1230) eski Uygur abecesini Moŋgolca için uyarlatmıştır.

Tuğrul Çavdar
ulduz@ktu.edu.tr
https://www.facebook.com/TorukBitig