27 Temmuz 2015 Pazartesi

KökTörükçe Yazım Sistemini Günümüz Törükçesine Uyarlama Çalışmaları

Her hakkı saklıdır.

KökTörük ürüŋ başı, yazıldığı dönemdeki eŋ gelişmiş abacalardan biriydi. O dönemde kullanılan abacalarıŋ çoğu ilkel şekilde yazılıyordu. Mesela bugün mükemmel bir yazıma ulaşmış ve çok sayıda hatt sanatı türü geliştirilmiş Arab yazısı, o dönemlerde çok ilkeldi. Arab harflerinde noktalama henüz o dönemlerde daha kullanılmaya başlanmadığından
ن = ث = ت = ب
خ = ح = ج
ذ = د
ز = ر
ش = س
ظ = ط
غ = ع
ق = ف
harflerinden eşit olanlar aynı şekilde yazılırdı. Daha soŋraları noktalar kullanılarak bu harfler ayrıştırıldı. Ama bu da yėtmedi, hatasız okunabilmesi için esre, ötre, üstün de bu harflerin üstünde ve altında kullanılmaya başlandı. Kısacası geçen 1400 yıl boyunca Arab abacası hep işlendi ve geliştirildi.

KökTörük ürüŋ başını eleştirenler ise bu ürüŋ başa haksızlık yaparlar. Zira bu ürüŋ baş 840 yılından soŋra kullanılmadığından dolayı, soŋ 1300 yıldır işlenmemiş ve geliştirilmemiş olmasına rağmen, 1300 yıl öŋceki haliyle bile günümüz Törükçesini yazmak için şaşırtıcı derecede yėterlidir. Yani 1300 yıl öŋce bir çok abaca ilkel iken KökTörük ürüŋ başı diğerlerine nazaran çok üstün bir teknolojiyle ve mantıkla tasarlanmış ve atalarımız tarafından kullanılıyordu.

KökTörük ürüŋ başınıŋ günümüz Törükçesini yazmaya yėterli olmadığını söyleyenler var. Biz Törükler maalesef tarih boyunca sürekli abece değiştirmişiz. Törükler tarih boyunca 13 abece kullanmış (kaynak: Talat Tekin, "Tarih Boyunca Türkçeniŋ Yazımı"). Bunlardan eŋ uzun süreli kullanılanlar KökTörük, eski Uygur, Arab abeceleridir. Soŋ yüzyıl boyunca Latin ve Kiril abecesi de kullanılmaktadır. Her yeŋi abeceye geçtiğimizde dilimize o abeceniŋ sahibi olan dilden sözcükler ithal ėtmişiz. Saf Törükçe'de v, f, h, j, ğ, c yoktur. Olmaması da güzeldir, şundan dolayı: Bir diliŋ fonetiğini ve o dildeki sesler oluşturur. Bundan dolayı Almancayı Fransızcadan, Arabcadan ayırd ėdebilirsiŋiz. Çoğu dilde kendisine has sesler vardır (Arabcada zad/dad, Törükçede ulug eŋlik ve kapalı é). Törükler yeŋi abeceye geçtikçe Törükçeye yeŋi sesler girmiştir. KökTörük üsüklerini bırakıp Soğd'dan eski Uygur ürüŋ başını alınca Törükçeye v girdi. Arab ebcedine geçince f, h, ğ, c girdi. Bundan dolayı bu tartışma ortaya çıkmıştır. Ama KökTörük ürüŋ başı yine Törükçeyi yazmak için şaşırtıcı derecede yėterlidir.

Daha öŋce de bahs ėttiğim gibi, bu bloğu asıl kurma amacım, KökTörük dizgesiniŋ internette yaŋlış öğretilmesi/öğrenilmesi ve gittikçe yaygınlaşan bilgi kirliliğidir. Kimileri ise bilerek ya da bilmeyerek KökTörük dizgesini güncel hâle getireyim derken dizgeniŋ öz imlâ kurallarını yıkmaktadır. KökTörük dizgesiniŋ öz kurallarıyla bugünkü Törükçemiz ve içindeki yabancı sözcükler aşağıdaki bėş kurala uyularak rahatlıkla yazılabilir. Dilimize girmiş olan yabancı sözcükleri yazabilmek için KökTörük ürüŋ başını bugüne uyarlamak yėrine, yabancı sözcükleri KökTörük ürüŋ başıyla yazılabilecek şekilde dilimize uyarlamalıyız. Böylece ürüŋ başımızı korumuş oluruz. Meselâ Japonlar, Çinliler böyle yapmaktadır.
  1. KökTörük ürüŋ başı büyük üŋlü uyumunu koruyacak şekilde geliştirilmiştir. O devirde hemen hemen tüm sözcükler büyük üŋlü uyumuna uymaktaydı. Halbuki günümüz Törükçesinde üŋlü uyumuna uymayan çok sayıda yabancı sözcük vardır. Mesela "balet" kelimesi. Buradaki "l", önündeki "a"ya bakılıp "kalın l" ile mi, ardındaki "e"ye bakılıp "ince l" ile mi yazılacaktır? Elbette ki kalın l, çünkü KökTörük dizgesinde üŋsüz üsükler kendisinden öŋceki üŋlüye göre seçilirler. Tüm yabancı sözcüklerde bu kural uygulanabilir. Bazıları hece mantığıyla giderek ba-let şeklinde okunduğundan "l" niŋ ince yazılması gerektiğini söylüyor. Bu görüş doğru değildir. KökTörük yazısı hece mantığıyla yazılmıyor. Mesela "araba" kelimesi KökTörük üsükleriyle "ar-ab-a" şeklinde yazılıyor ki bu hece mantığına uymuyor. Hece mantığını savunanlarıŋ dėdiği doğru olsaydı "a-ra-ba" şeklinde yazılırdı, sözcük başlarındaki üŋlüler yazılırdı, sözcük soŋlarındaki üŋlüler yazılmazdı ve üŋsüz üsükler kendilerinden soŋraki üŋlüyi taşırlardı (halbuki KökTörük dizgesinde kendilerinden öŋceki üŋlüyü taşıyorlar).
  2. Günümüz Törükçesinde olan f, v, h, j, c, ğ sesleri eski Törükçede yoktu. Yėrlerine p, b, k, ç kullanılıyordu (hangi yėrine kangı, hatun yėrine katun, ev yėrine eb gibi). Günümüz Törükçesinde f, v, h, j, c, ğ için kimileriniŋ yaptığı gibi harf uydurmağa gerek yoktur. Zira o zaman KökTörük yazısınıŋ saflığını bozmuş oluruz. Yine bu harfleri yėrine fp, vb, hk, j/cç, ğg kullanıldığında okuyucu kolaylıkla aŋlayacaktır. Zira biz sözcükleri harf harf okumayız, sözcüğü beynimizde ezberleriz. KökTörük üsükleriyle "Karita" yazılırsa kolaylıkla harita olduğu aŋlaşılır (çünkü karita diye bir şey yoktur) veya "avlanmak", KökTörük ürüŋ başınıŋ mevcud üsükleriyle "ablanmak" şeklinde yazılabilir, Zaten eski Törükçesi ablan- dır. Bakıŋız: https://kok-turk.blogspot.com/2017/09/b-v.htmlhttps://kok-turk.blogspot.com/2017/09/d-y.htmlhttps://kok-turk.blogspot.com/2016/06/gg-v-y.html.
  3. Bir öŋceki maddeye ek olarak, KökTörük dizgesindeki ç üsüğünü aynı zamanda c olarak kullanmağa alışığız ama j olarak kullanmağa alışık değiliz. Bundan dolayı j harfini birleşik harflerde kullanırken aşağıdaki ayrımı öneriyoruz:
  4. Özellikle Arabca kökenli sözcüklerde iki üŋlü ardarda gelmektedir. "Saat", "vaiz", "dair", "Suat". KökTörük dizgesinde sözcük içinde a, e yazılmaz; diğer üŋlüler duruma göre (bakıŋız: https://kok-turk.blogspot.com/2015/04/gokturk-harflerini-kullanm-klavuzu.html, madde: 3-7) yazılmaz. Ama iki üŋlü peşpeşe geldiğinde her iki üŋlü de yazılmalıdır. Yoksa "saat" yerine "sat", "dair" yerine "dar", "Suat" yerine "sut" okunur.
  5. KökTörük dizgesinde ekler, ilk heceye veya bir öŋceki heceye bakılmaksızın hep aynı şekilde yazılmıştır. Bazı eklerde üŋlüler her zaman düşmüş, bazı eklerde üŋlüler yazılmıştır. Sözcüğüŋ kökü ne olursa olsun yazım şekli korunmuştur. KökTörük yazısında o/u-ı-a veya ö/ü-i-e gibi üŋlüleriŋ hepsini birden kapsayacak uzunlukta bir kök sözcük yokken günümüz Törükçesinde vardır. https://kok-turk.blogspot.com/2015/04/gokturk-harflerini-kullanm-klavuzu.html adresindeki 7. madde KökTörük beŋgütaşlarında kök sözcüklerde uyulan bir kuraldır. Ama günümüz Törükçesinde örneğin 4. hecenin ünlüsünü ilk heceye göre belirlersek sözcük yaŋlış okunabilir. Bundan dolayı 7. madde uygulanırken ilk heceye değil, bir öŋceki heceye bakılırsa o heceniŋ üŋlüsü daha kolay tahmin ėdilebilir. Çünkü sözcük uzunsa ve sözcük boyunca farklı üŋlüler varsa, bir hecedeki üŋlüyü öŋündeki hangi hecedeki üŋlüye göre yazacağız, öŋdeki hangi heceler soŋraki heceleriŋ üŋlülerini kontrol ėdecek? Bunuŋ için éŋ kolay yol, bir hecedeki üŋlüleri yazarken kendisine eŋ yakın öŋdeki heceye bakmaktır. Mesela, "komandonuŋ" sözcüğüne bakıldığında ortadaki "a" tüm sözcükteki üŋlü saflığını (o, u) bozmuştur. Bundan dolayı komndonŋ şeklinde yazılmalıdır. Kırmızı o'yu ilk hecedeki o'dan dolayı yazmazsak, "kumandanıŋ" şeklinde de okunabilir. Başka örnek "otomasyon", otmsyon şeklinde yazılmalıdır. Soŋ hecedeki o, bir öŋceki hecede a olduğu için yazılmıştır.
Sadece bu bėş kuralı dikkate alarak, KökTörük dizgesiniŋ mevcud 38 üsüğüyle ve o zamanki yazı sistemiyle günümüz Törükçesi %100 yazılabilir.

56 yorum:

  1. Alfabe - Abece değildir!
    Alfabe - Damgalık doğrusudur.

    Harf = Damga
    Alfabe = Damgalık

    Uydurmalardan kurtulun. Asıl uydurmaları kullananlar Türkçeye zarar veriyor.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. "Alfabe" sözcüğünüŋ Macarcası "ábécé". Biliyorsuŋuz ki ataları Hunlar olan Macarlarla çok ortak sözcüğümüz var. Abaca sözcüğünü buŋa dayanarak kullanıyorum. Bahs éttiğiŋiz "damgalık" sözcüğüne ise eski hiçbir eserde rastlamadım, sanırım asıl "damgalık" siziŋ uydurmaŋız.

      Sil
    2. Harfler tamgalardan türemiş olabilir ama "tamga" sözcüğünü KökTürükler "damga" aŋlamında kullandı. KökTürükler ve eski Uygurlar harflere "üsük", kaleme "üzük", alfabeye de "ürüŋ baş" dediler. Turfan yazıtlarında bu şekilde geçiyor. Kırgızlar bugün "alfavit" diyor.

      Sil
  2. Sayenizde birşeyler öğrenebildim. Az çok yazabiliyorum. Daha iyi öğrenmeye çalışacam.

    YanıtlaSil
  3. Verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederim iyi günler :)

    YanıtlaSil
  4. Sonunda yalnız olmadığımı anladım .

    YanıtlaSil
  5. Merhaba , elimde bir yazı var. Bileklik üzerine lakin çevirisini yapamıyorum. Yardımcı olabilir misin ? Maille resmini falan atsam ?

    YanıtlaSil
  6. merhaba elimde bir yazı var ama bi türlü çeviremiyorum yardımcı olur musunuz?

    YanıtlaSil
  7. Hocam merhaba Burak isminin yazımı için hangisi doğru ? 𐰉𐰆𐰺𐰴 mı yoksa 𐰉𐰆𐰺𐰀𐰴

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Peki hocam 𐰉𐰆𐰺𐰴 bu sözcüğün burak mı yoksa buruk mu olduğunu nasıl anlayacağız?

      Sil
  8. Aslında böyle yapılsa dilimiz dışarıdan daha karmaşık ve hoş gözükürdü.

    YanıtlaSil
  9. j harfini ç yerine z veya ş ile yazmak daha doğru olmaz mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Aslında bunu Türk Dilcilerle tartışmak lazım. Ben J yi C ye yakın bulduğum için ve C yi Ç ile gösterdiğim için Ç ile basıyorum. Ama Z ve Ş ye de karşı değilim.

      Sil
  10. Hocam bazı yerlerde a/e ı/i u/o ve ö/ü harflerinin yazımlarını ayırıyorlar. Örneğin �� tamgası u harfini belirtirken �� bu tamganın sadece o sesini verebileceğine dair söylemlerde bulunuyorlar.Buna katılıyor musunuz?

    YanıtlaSil
  11. inanç kavram olarak ve isim olarak nasıl yazılır? Kavram olarak büyük ihtimalle farklı bir adlandırması mümkündür, nedir acaba biliyor musunuz? ve isimlerin yazımında özel bir kural var mıdır? İnanç ismini direkt karşılık olarak -nç- çift seslisi ile mi yazmak gerekir?
    Teşekkür Ediyorum. İyi Günler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. İnanç'ın eski Türkçesi Inanç tır zaten. Yazımı
      I + N + (a)NÇ şeklinde 3 harfle yazılır.

      Sil
    2. Aylar Sonra Tekrar Selamlar, Peki Kalın mı bu harfler , hepsi ince mi ? ���������� doğru değil mi kesinlikle ? �������� ?

      Sil
  12. Balet sözlüyü b-al-et (������) kibi yazıldığın anladım. İlk herif olan b herifini kalın (��) mı ya ince (��) mi yazalım?

    YanıtlaSil
  13. Hocam iyi akşamlar Gökberk ismini yazılışı nasıl doğrudur

    YanıtlaSil
  14. Hocam iyi akşamlar bir arkadaşımıza madalyon yaptıracağız fakat yetkinliğimiz olmadığı için Köktürkçe yanlış yazdırmak istemiyoruz. Kendisinin adı Emirhan. Yazar mısınız rica etsek? Teşekkürler

    YanıtlaSil
  15. Hocam bu alfabeyi atabilir misiniz doğru bir tanesine ulaşamadım ayrıca bazı hece kısımlarında kafam karıştı

    YanıtlaSil
  16. Merhabalar, emekleriniz için çok teşekkürler. Masaüstü isimlik için Köktürk alfabesini de kullanmayı düşünüyorum.
    Dr. Sinan Yaman ı en doğru nasıl yazarım?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. 𐰑𐰸𐱃𐰆𐰺:𐰾𐰃𐰤𐰣:𐰖𐰢𐰣
      Burada 𐰑𐰸𐱃𐰆𐰺 = doktor, 𐰾𐰃𐰤𐰣 = Sinan, 𐰖𐰢𐰣 = Yaman

      Sil
  17. Hocam kolay gelsin emekleriniz için teşekkürler, tam abeceyi bloğun hangi sayfasında bulabilirim acaba, internete yazınca dopru yanlış pek çok göktürk abecesi çıkıyor karşıma buradan bakmak istiyorum yeni öğrenmeye başladım

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba, Ürüŋ baş ve yazım kuralları: http://www.tamga.org/2015/04/gokturk-harflerini-kullanm-klavuzu.html

      Sil
  18. hocam sizi tebrik ederim 7 yıl boyunca mesaj yazan herkese cebap (!) vermişsiniz :D

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Teşekkür ederim. Bu yazı idealim olduğu için bu yazı ile ilgili yapılan her iş angarya gelmiyor bana. Yeter ki vakit bulabileyim.

      Sil
  19. Hocam merhabalar,

    Kızımın adı Papatya ve çeviricide anlamadığım bir iki bokta oldu.

    Bana tam yazılımını enginkulahoglu@gmail.com adresine yollayabilirseniz beni çok mutlu edersiniz.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Kızınızın adı 𐰯𐰯𐱃𐰖𐰀 = P+(a)P+(a)T+Y+A olmak üzere 5 üsükle yazılır.

      Sil
  20. Hocam bir kaç sorum var;
    1- Dilimize Avrupadan gelen "stad" gibi olan sözcükleri yazarken okunduğu gibi mi yazıyoruz? Yani 'sıtad' şeklinde "𐰽𐰃𐱃𐰑" şeklinde mi yazılıyor? Yani bunla beraber gelen "kral", "tren", "trabzon" gibi sözcükler okunduğu gibi mi yazılıyor?
    2- Yine aynı soru, "Microsoft", "Apple", "Dell" gibi şirket isimleri okunduğu gibi mi yazılıyor? Yani sırasıyla "mikrosoft", "apıl", "del" şeklinde değil mi?
    3- Yan yana gelen karakterler sonda yazılırken yani "dell", "mikrosoft" gibi kelimelerde direkt okunduğu gibi mi yoksa sırasıyla "𐰓𐰠𐰠" ve "𐰢𐰃𐰚𐰺𐰆𐰽𐰯𐱃" şeklinde mi yazılıyor? Örneğin "dell" üzerinden giderken okunuşu gibi olan "𐰓𐰠" mi, yazılışı gibi olan "𐰓𐰠𐰠" mi, yoksa direkt "𐰓𐰀𐰠𐰠" şeklinde mi yazılması daha doğrudur?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      1- Ben stad, trabzon, kral olarak yazıyorum. Niye derseniz Osmanlı Türkçesinde de o hayalet ünlüler yazılmıyordu. Aslında orada ünlü yok. İki sessizi peşpeşe söylediğimizde varmış gibi çıkıyor.
      2- İngilizce sözcükler Arapça, Çince, Korece, Tayca gibi Latin olmayan dillerde yazılırken maykrosoft, epıl olarak yazılıyor. Yani Latin olmayan tüm yazı sistemlerinde okunduğu şekilde yazılıyor. Çünkü o dili konuşan kişi o sözcüğü söylediğinde, ağzından İngilizin ağzından çıktığı gibi söylemeli, aksi halde hem komik olur hem de bir İngiliz duysa Microsoft Apple dediğini anlayamaz. Bu detayı bilmeyenler "Küçük Prens" kitabını KökTürk dizgesiyle yazarken Fransızca sözcükleri ve yazarın adını okunduğu gibi değil, yazıldığı gibi yazmışlar ve komik olmuş. Düşünün bir Türk bunu "Antoine de Saint-Exupéry" olarak okusa ve bir Fransıza söylese, Fransız ne dediğini anlamaz, çünkü Fransız onu "Antuan dö Sant-Ekzüperi" olarak bilir; tıplı Renault 'u Renö olarak bilmesi gibi. F sesi İngiliz dizgesinde PH ile yazılabilir ama KökTürk dizgesinde F olarak yazılmalıdır. Bir çok dil biliyorum, Ve bu yabancı sözcüklerin o dilde yazıldıkları gibi değil, okundukları gibi yazıldığı ta çocukluğumdan beri dikkatimi çekmişti.
      3- Aslında 2. maddede buna kısmen yanıt verdim. Okunduğu gibi yazılmalı. Türkler her ne kadar "Del" dese de İngilizcede bu okunurken l'de vurgu vardır, yani Dell. Dolayısıyla ben 𐰓𐰠𐰠 yazılması taraftarıyım. Ama bu sözcüğe göre değişebilir. Mesela Phillips'de l vurgulanmaz ve Filıps = 𐰯𐰃𐰠𐰯𐰽 diye okunur; veya Philippe de Fılip = 𐰯𐰃𐰞𐰯 diye okunur.

      Sil
    2. Çok teşekkür ederim. Aklımdaki soru işaretlerini kaldırdınız.

      Sil
  21. Hocam merhaba. Umay Deniz ve Ural Altay nasıl yazılıyor ? Yardımcı olur musunuz ?

    YanıtlaSil
  22. Deŋiz'iŋ eski Türkçesi "teŋiz" dir. Umay Teŋiz = 𐰆𐰢𐰖:𐱅𐰭𐰔 . Ural Altay = 𐰆𐰺𐰞:𐰡𐰖

    YanıtlaSil
  23. hocam j ve c için Yenisey yazıtlarındaki harfleri kullansak

    YanıtlaSil