30 Ocak 2015 Cuma

KökTörük Ürüŋ Başı

Her hakkı saklıdır.


Orhun BeŋgüTaşlarda 38 farklı üsük (harf) kullanılmış olsa da diğer BeŋgüTaşlara (Yenisey, Talas, Altay, Turpan, Fergana, Kazakisatan) bakıldığında, çoğu hece sesi vėren 23 farklı üsük daha kullanıldığını görüyoruz (detaylı bilgi için https://kok-turk.blogspot.com/2015/04/gokturk-harflerini-kullanm-klavuzu.html adresindeki 26. maddeye bakıŋız) .

Bu tabloda kutuplu sessizler hem kalın hem de ince hâli olan sessizlerdir. Kutupsuz sessizleriŋ ise kalını incesi yoktur. Çift sessizler içlerinde iki sessiz barındırırlar.

Çoğu arkadaşımız Ulug Eŋlik (nazal) ŋ = 𐰭 ‘yi yazmak için ñ kullanıyor ama bu yaŋlıştır. ñ = ny/yn sesine karşılıktır (İspanyoncada Siñor’uŋ Sinyor okunması gibi). Bilimsel literatürde nazal ŋ = kef-i nûn = Ulug Eŋlik ŋ harfi, ŋ ile yazılır, ñ ile değil; ñ = 𐰪 harfine karşılıktır.

Ŋ/ŋ kutupsuz sessizdir; n+g şeklinde bir çift sessiz değildir; herkes bu yaŋılgıya düşüyor. Aynı şekilde ñ (ny/yn) de kutupsuz sessizdir; n+y şeklinde çift sessiz değildir. Bakıŋız: http://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/1946-published.pdf (ilk sayfada Öz bölümü), http://www.tekedergisi.com/Makaleler/1770739505_1sertkaya.pdf (2. sayfa b) maddesi, 3. sayfada e) maddesi ve 4. sayfada h) maddesinden soŋraki paragrafta "Bu mukayeseli imlâlarda da görüleceği üzere ny çift ünsüz değil, tek bir sestir.")

KökTörük abacası, yazıldığı dönemdeki eŋ gelişmiş abacalardan biriydi. O dönemde kullanılan abacalarıŋ çoğu ilkel şekilde yazılıyordu. Mesela bugün mükemmel bir yazıma ulaşmış ve çok sayıda hatt sanatı türü geliştirilmiş Arab yazısı, o dönemlerde çok ilkeldi. Arab harflerinde noktalama henüz o dönemlerde daha kullanılmaya başlanmadığından
ن = ث = ت = ب
خ = ح = ج
ذ = د
ز = ر
ش = س
ظ = ط
غ = ع
ق = ف
harflerinden eşit olanlar aynı şekilde yazılırdı. Daha soŋraları noktalar kullanılarak bu harfler ayrıştırıldı. Ama bu da yėtmedi, hatasız okunabilmesi için esre, ötre, üstün de bu harfleriŋ üstünde ve altında kullanılmaya başlandı. Kısacası geçen 1400 yıl boyunca Arab abacası hep işlendi ve geliştirildi.
KökTörük abacasını eleştirenler ise bu abacaya haksızlık yaparlar. Zirâ bu abaca 840 yılından soŋra kullanılmadığından dolayı, soŋ 1300 yıldır işlenmemiş ve geliştirilmemiş olmasına rağmen, 1300 yıl öŋceki hâliyle bile günümüz Türkçesini yazmak için yėterlidir. Yani 1300 yıl öŋce bir çok abaca ilkel kurallarla yazılırken KökTörük abacası diğerlerine nazaran çok üstün bir teknolojiyle ve mantıkla tasarlanmış ve kullanılıyordu.

31 yorum:

  1. Hocam merhaba, önce çalışmalarınızdan ötürü teşekkür ederim. acaba alfabemizde C, F, Ğ, H, J ve V harfleri yok mu? oğlumun adını yazamayınca fark ettim. yada gözümden bir şey mi kaçırıyorum?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Evet bu harfler Göktürk ve Eski Uygur abacalarında yok. C/J yerine Ç, V yerine B, H yerine K, Ğ yerine G, F yerine P kullanıyoruz.
      http://www.tamga.org/2017/09/b-v.html
      hangi: kangı, hatun: katun idi. Yani bazı sessizler dilimize sonradan girdi....

      Sil
  2. Türkçede belki olur, ama kırgızcada C yerine Ç yazılması biraz zor olur: cal(at saçları) - çal(çalmak), cay(mekan) - çay(çay), calgan(yalan) - çalgan(çalan), cap(kapat) - çap(tokat), can - çan, cana(ve) - çana(kızak), capan(yabani) - çapan(kıyafet türü). Bunların hepsi sadece Ç ile yazılırsa karışıp gider.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Kırgızlar Yenisey abacasını kullanırlardı ve o abacada da c harfi yok. c ve j gerek Kırgızcaya gerekse Türkçeye sonradan girdi.

      Sil
    2. hocam çevirilerde ters çıkıor biz latince yazarken tersmi yazmamız gerekir bir de word belgesinde kullanmak için font olarak yüklermisiniz

      Sil
    3. KökTörükçe sağdan soladır. Fontları yine bu siteden indirebilirsiniz.

      Sil
  3. ORKUN bilinen en eski türkçe isim diye okudum bi kaç yerde fakat, göktürkçe de kalın u dan sonra ince sessiz yani n gelemez diye bir yazı okudum. bu doğru mudur ? 2 farklı sitede 2 farklı çeviri aldım birisi > harfini koymadı diğeri koydu.
    ORKUN nasıl yazılır en doğru şekilde ? cevaplarsanız sevinirim. teşekkürler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Orkun eŋ eski ad değildir, Moğolistan'da bir nehriŋ adıdır. BK ve KT yazıtları bu nehr civarında olduğu için Orkun (yumuşatılmış Türkçeyle Orhun) yazıtları dénmiştir.
      Göktürkçe'de kalın n de vardır, ince n de. Orkun'da kalın n kullanılır.
      Orkun sağdan sola: O/U ( 𐰆 ) + kalın R ( 𐰺 ) + kalın K ( 𐰴 ) + kalın N ( 𐰣 ) olmak üzere 4 harfle yazılır. Yani: 𐰆𐰺𐰴𐰣. İlk hecede o/u olduğu için ikinci hecedeki o/u düşer.

      Sil
    2. teşekkürler hocam.Türk Tarihi hakkında bilgi edinmek adına başlangıç olarak önerebileceğiniz objektif yazılmış kitap ya da kaynak var mıdır ?

      Sil
    3. Talat Tekin, Ahmet Taşağıl, Erkan Aydın gibi akademisyenleriŋ kitablarını akademisyenlerin kitaplarını tercih édiŋ.

      Sil
  4. Emeğinize sağlık. Gerçekten çok güzel bir çalışma olmuş Tuğrul Çavdar Bey. Türk yazımıza gösterdiğiniz özen için ayriyeten teşekkür ederim.

    Size bir sorum olacak; " kapı açık " , " dışarıya çık " bu sözleri yazarken Açık ile çık sözlerini aynı damgalarla yazıyoruz. Acaba Türk yazı sisteminde bunun bir ayrımı var mıdır. Açık sözünün başında AE Damgasını kullanmak istemiyorum, çünkü bu sefer ACIK-"lı" sözcüğünü karşılıyor.

    İlginiz için şimdiden teşekkürler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Göktürkçe'de ayrımı yoktur., cümleniŋ gelişinden tahmin edilir. Orhun yazısı zeki insanlarıŋ yazısı, Latinde olduğu gibi her harfi yazmağa gerek görmemiş atalarımız. Aslında Arabca'da, İbranice'de ve bir çok yazı sisteminde ünlüler her zaman yazılmaz. Latin abecese ünlü ünsüz her harfiŋ yazıldığı ender yazılardandır.

      Sil
  5. Hocam öncelikler çalışmalarınızda başarılar diliyorum, kalın ve ince ünlü ayrımını basitçe bir örnekle açıklayabilir misiniz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Eğer bir sessizden önce a/ı/o/u geliyorsa o sessizin kalını, e/i/ö/ü geliyorsa incesi yazılır. Örneğin "araba" daki R ve B kalın olmalı; "erik" teki e ve k ince olmalı.

      Sil
  6. ellere sağlık çok deyerli burası,güney azerbaycandan türkiyeye uğurlar.teşekkür

    YanıtlaSil
  7. Hoca'm çok teşekkür ederim bulunmaz bir eser hazırladığınız için. Zaman zaman sizin alfabenizi soru hazırlarken kullanıyorum. Bu yıl liselere giriş sınavlarına hazırlanan öğrencilere de sizin bu alfabenizi öğrettik. Hatta bu yıl MEB benzer soru yayınlarken bu soruyu örnek alarak soru hazırladı.Bundan sonraki çalışmalarımda da sizin bu fontu kullanmayı düşünüyorum. Hakkınızı helal edin!

    YanıtlaSil
  8. Çoooooooooooooook güzel faydalı olmuş

    YanıtlaSil
  9. Hocam benim bildiğim kadarı ile eski Türkçede iki tane sesli harf ve iki tane sessiz harf yan yana gelemez çünkü bu dilin bir kuralı, ama burda çift ünsüzleri gördüm ve kafam karıştı, bu kuralı tam olarak anlatıp bu mevzuyu tam olarak açıklığa kavuşturabilir misiniz ?

    YanıtlaSil
  10. Hocam, ünlüleri ne zaman kullaniyoruz, ne zaman kullanmiyoruz?

    YanıtlaSil
  11. Çok makbule geçti, zahmet verdim öğrenmeyi deneyeceğim, Mutlu yıllar

    YanıtlaSil
  12. Bu çizelgedeki tamgalar Orkun ve Yenisey gibi başka başka yazıtlardaki veya ayrı dönemlerdeki Türk betiklerindeki tamgaların bir birleşkesi miler?
    Yoksa buradaki tamgaların tamamı bir dönemde bir abece miydi? Şöyle ki bir arada kullanılmışlar mıdır?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu listedeki üsükler Orhun üsükleridir. Yenisey, Altay ve diğerleri bu üsüklerin daha ilkel halidir. Yenisey ve Orhun bir arada kullanılmadı. Yenisey yazıtları Kırgızlara aid ve Orhun yazıtlarından daha eski , dolayısıyla üsükler daha ilkel görünümlü. Üsüklerin hattı Orhun döneminde kemale erdi.

      Sil
  13. Ben Göktürk harfleriyle grafik calismasi yapiyorum. Göktürkce sagdan sola ve soldan saga yazilabiliyor. Lakin sagdan sola yazarken harfleri aynaya tutmus gibi cevirmek gerekiyor mu? Yada hic bir degisiklik yapilmazsa soldan saga yazildigini nasil anlariz? Saygilar

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. KökTörük üsükleri soldan sağa yazılmıyor, sağdan sola yazılıyor ve okunuyor.

      Sil